Summary

GEREÇ VE YÖNTEM
İstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü'nde meme kanserli hastalar için düzenlenmiş 10 adet hasta olur formu analiz edildi. Analiz edilen bilgi formlarının tamamı faz 3 çalışmalardı.

BULGULAR
Her bir hasta olur formunun okunabilirliği için Gunning Fog indeks uygulandı. Ortalama cümle sayısı 146.6±123.4 idi. Gunning Fog indeks'e göre ortalaması ise 16.6±0.4 olarak bulundu.

SONUÇ
Çalışmada değerlendirilen hasta olur formlarının tamamı sekiz yıl ve altı eğitim alan katılımcılar için uygun değildi. Ayrıca, değerlendirilen formların tamamı anlaşılabilirlik için sınır olarak kabul edilmiş olan 13 değerinin üstündeydi. Hasta formlarının tamamı uzun ve kompleks bulundu.

Introduction

Hasta olur formlarında verilen bilgilerin kolay anlaşılabilir olmalısı önemlidir. Bu formlarda, çalışmanın amacı, kullanılacak ilaçlar ve yan etkileri, takip ve tetkik kriterleri gibi bilgiler bulunur. Bu nedenlerle, hastaların araştırmayı tanımaları ve katılıp/katılmayacaklarına dair karar vermeleri açısından bu yazıların anlaşılır olması önem taşımaktadır.

ABD'de yapılan çalışmalarda, hasta olur formlarının katılımcılar için uzun ve karmaşık olmasına bağlı olarak güç okunabildikleri bulunmuştur.[1,2]

Onkolojik çalışmalarda, yazılan hasta olur formlarının kısa ve kolay anlaşılabilir olması ana amaç iken bu şekilde yazmanın zorluğu ilk olarak 1994 yılında Grossman tarafından bildirilmiştir.[3]

Onkolojik araştırmalarda “Hasta Olur Formları” hastaların tedaviyi anlaması ve faydalarını öğrenmesi açısından önemli bir bilgi kaynağıdır. Bu çalışma, İstanbul Üniversitesi (İ.Ü.) Onkoloji Enstitüsü'nde 01.01.2000-31.12.2005 tarihleri arasında, meme kanserli hastalara verilen “Hasta Olur Formları”na ait anlaşılabilirlik düzeyini göstermek amacıyla planlandı. Elde edilen sonuçlardan onkolojide tedavi gören hastaların eğitim uygunluğu da değerlendirildi. Bu değerlendirme Gunning Fog indeks (GFİ) ile yapıldı.

Geliştilen Fog indeksinde, üç hece veya daha fazla heceden oluşan kelimelerin ağır kelimeler olduğu ortaya konulmuştur. Hiçbir cümle ortalama 22 kelimeden fazla sayıda kelime içermemelidir. Ayrıca, cümledeki ağır kelimelerin oranı %12'yi aşmamalıdır.[4]

Örneğin, dokuz yıl eğitim almış bir kişi Fog indeksi 6-10 arasında olan bir yazıyı kolay anlayabilir. Özellikle Fog indeks değeri 13'ün üstünde olan bir yazıyı ise anlamada zorlanır.[4]

Methods

Robert Gunning tarafından geliştirilen Fog İndeksi'nde;
1) Cümleler kısa olmalı,
2) Karmaşık yapılı cümleler yerine basit yani anlaşılır cümleler tercih edilmeli,
3) Bilinen kelimeler kullanılmalı,
4) Gereksiz kelimelerden kaçınılmalı,
5) Uygun fiiller kullanılmalı,
6) Konuşulduğu gibi yazılmalı,
7) Kullanılan kelimeler okuyucuda net kavramlar oluşturmalı,
8) Okuyan ile bağlantı kurmalı,
9) Çeşitlilik uygulanmalı,
10) Yazı net olmalı gibi düşüncelerden yararlanarak geliştirilmiştir.

Gunning Fog indeksi cümle uzunluğu ve kelimelerin komleks olmasına dayanan bir değerlendirmedir ve GFİ=((kelime sayısı/cümle sayısı) + [(üç ve daha fazla heceli kelime sayısı*100) / (kelime sayısı)]) x 0.4 formülü ile hesaplanır.

Ayrıca, bu indekste kişilerin eğitim seviyelerine göre de anlaşılabilir indeksleri değerlendirilebilir. Değerlendirmelerin eğitim derecelerine göre yapılması Fog indeks uygulamasına ait bir özelliktir.

• Gereç
İ.Ü. Onkoloji Enstitüsü'nde meme kanserli hastalar için düzenlenmiş hasta olur formlarının anlaşılabilirliği analiz edildi. Değerlendirilen olur formlarının tamamı (n=10) faz 3 çalışmalardı. Bu formlar ilaç firmalarının desteği ile yapılan çalışmalarda hastalara verilen yazılardı.

Her bir olur formu elektronik ortamda ‘Microsoft Word' programı ile görüntülendi ve kelimeler otomatik olarak sayıldı. Her bir bilgi formuna ait değerler Gunning Fog indeks ile değerlendirildi.

Gunning Fog indeks ile okunabilirliğinin değerlendirilmesinde, okunan materyalin ortalama eğitim yıllarına göre bağlantısı da gösterildi. Bu nedenle İ.Ü. Onkoloji Enstitüsü'nde 2003 yılında tedavi olan meme kanserli hastaların eğitim durumları değerlendirildi.

Results

Bilgi formlarındaki ortalama kelime sayısı 1862.5±1588.1 (medyan kelime sayısı: 1292.0; min: 167-maks: 4210 kelime) olarak bulundu. Bu bilgiler ortalama 5.0±3.6 (medyan sayfa sayısı: 4.5) sayfada yer alıyordu (Tablo 1).

Tablo 1: Bilgi formlarının dağılım özellikleri

Enstitümüze 2003 yılında başvuran meme kanserli olan hastaların %50.3'ü ilköğretim ve aşağısı, %25.7'lise ve %24'ü üniversite eğitimi almıştı (Tablo 2).

Tablo 2: 2003 yılı meme kanserli olguların eğitim düzeyleri dağılımı

Discussion

Klinik araştırmalardaki bilgi formları araştırmaların işleyişini kolaylaştırmak için düzenlenmektedir. Bilgi formunda kullanılan ifadelerin anlaşılır olması da önerilmektedir.[2]

Bilgi formlarının anlaşılabilir olup/olmaması yeni bir sorun değildir. Onkolojide kullanılan bilgi formları hasta ve ailelerinin okuması için oldukça karmaşıktır. Ayrıca formları anlamak için de eğitim düzeyinin yeterli olması gereklidir.[3]

Bilgi formlarında yetişkinlerin okuması için 1000'den daha az kelime sayılı formlar önerilir.[5]

Çalışmamızda ise ortalama kelime sayısı 1500 olarak bulundu (Tablo 1). Formların uzunluğu bilgi formunun tamamının anlaşılabilirliğini güçleştirebilir, dikkati azaltabilir.

Bazı çalışmalarda hazırlanan bilgi formlarının anlaşılabilirliği önerilen değerden oldukça yüksek olduğu gösterilmiştir.[6,7] Muss ve ark.[8] hastaların yalnızca %29'unun bilgi formlarında işaret edilen tedavinin amacını anladığını bildirmişlerdir.[8]

Ortalama eğitim süresinin 12.6 yıl olduğu ABD'de yapılan çalışmada ise, çalışmada yer alanların %20'sinin anlama becerilerinin on beşinci seviyenin altında olduğu bulunmuştur.[3] Genellikle kişilerin anlama becerileri eğitim düzeyinin 3-4 yıl altındadır.[2] Bu bilgilere göre, hasta olur formları gibi önemli kaynakların sekiz yıllık eğitim düzeyinin altında yazılması gerekmektedir.[3]

ABD'de bir kanser enstitüsü, sekiz yıllık eğitim düzeyine göre bilgi formlarının hazırlanmasını önermiştir.[9] Araştırmacılar bilgi formlarını geliştirmelerine rağmen anlamların standardize edilmesinde isteksizdir. Daha önce bu durum Grossman tarafından gösterilmesine rağmen devam etmektedir.[3] Onkolojide, bilgi formları pek çok hastanın okuyup anlaması için oldukça güç seviyede yazılmaktadır.

Sharp'ın[4] çalışmasıyla, onkolojik bilgi formlarının hastaların çoğunlukla okuması için oldukça uzun ve/veya yazı dilinin onların anlayamayacağı kadar karmaşık olduğu gösterilmiştir. 1992'de Hammerschmidt ve Keane[6] tarafından yapılan çalışmada da aynı yönde sonuçlar vardır.

Çalışmamızda, formların tamamının FGİ sonuçlarına göre sekiz yıllık eğitim düzeyi almış kişiler için karmaşık olduğu bulundu. Kullanılan formların ancak hastaların %24'ü için anlaşılır olduğu gözlendi (Tablo 2). Bu sonuç, formları anlamak için daha üst düzeyde eğitimli olmak gerekliliğini düşündürmektedir. Bu durumda araştırmalara katılan kişiler daha yüksek eğitimli olacağından, elde edilen sonuçlarda taraf tutulmasına neden olabilir.

Bu çalışmada yer alan bilgi formlarının tamamı sekiz yıllık eğitim düzeyinin altında olan kişiler için uygun değildi. Ayrıca, formların tamamı tehlike sınırı olarak kabul edilen 13 değerinin üstündeydi (Tablo 1, 2). Çalışmamızın sonuçları klinik onkolojide kullanılan bilgi formlarını daha önce değerlendiren Grossman ve Sharp'ın sonuçları ile benzer bulundu.[2,3]

Grossman'ın çalışmasında bilgi formlarının %1'i sekiz yıl eğitim düzeyinin altında iken bu çalışmada değerlendirilen bilgi formlarının tamamı sekiz yıl ve altı eğitim düzeyinde olan kişilerin anlaması için uygun değildir (Tablo 2).[3]

Çalışmamız, Grossman ve Sharp'ın çalışmaları gibi sağlıkta ve klinik onkolojide yapılan çalışmalardaki bilgi formlarıyla ilgilidir. Grossman ve Sharp'ın çalışmalarında yer alan bilgi formları farklı çalışma grupları tarafından desteklenmiş olup onkolojide yapılan tüm çalışmaları içermektedir. Burada ise yalnızca İ.Ü. Onkoloji Enstitüsü'nde yapılan çalışmalar değerlendirilmiştir. Ayrıca çalışmamız tek bir kanser tipine yöneliktir.

• Öneriler
Bu alanda yapılacak çalışmalara bir örnek niteliğinde olan çalışmamız, bilgi formlarının anlaşılabilirliğinin geliştirilmesinde dil yapımıza uygun yazılım programlarına gereksinim olduğunu düşündürmektedir.

Bilgi formunun hazırlanma işleminin, formun anlaşılabilirliği için en önemli kısım olduğu daima dikkate alınmalıdır. Ayrıca, araştırmacıların bilgi formlarını sekiz yıllık eğitim düzeyine göre hazırlaması katılımcıların okuduğunu daha iyi anlaması açısından önemlidir.

References

1) Grossman SA, Piantadosi S, Covahey C. Are informed consent forms that describe clinical oncology research protocols readable by most patients and their families? J Clin Oncol 1994;12(10):2211-5.

2) Davis TC, Crouch MA, Wills G, Miller S, Abdehou DM. The gap between patient reading comprehension and the readability of patient education materials. J Fam Pract 1990;31(5):533-8.

3) Morrow GR. How readable are subject consent forms? JAMA 1980;244(1):56-8.

4) Sharp SM. Consent documents for oncology trials: does anybody read these things? Am J Clin Oncol 2004;27(6):570-5.

5) Gunning R. The technique of clear writing. New York, NY: McGraw Hill; 1952.

6) Jacob HS, Hammerschmidt DE. Complement-induced granulocyte aggregation. Importance in myocardial infarction and shock lung. JAMA 1981;245(20):20137.

7) Murgatroyd RJ, Cooper RM. Readability of informed consent forms. Am J Hosp Pharm 1991;48(12):2651-2.

8) Muss HB, White DR, Michielutte R, Richards F 2nd, Cooper MR, Williams S, et al. Written informed consent in patients with breast cancer. Cancer 1979;43(4):1549-56.

9) Simplification of informed consent documants: Recommendations. National Cancer Institute, Available at: www. nci. nig. gov/ clinicaltrials/ under-standing/ simplification- of- informed- consent- documants.